Teknolojinin hızla geliştiği ve küresel rekabetin giderek arttığı günümüzde, ülkeler ve şirketler, dışa bağımlılığı azaltmak ve stratejik bağımsızlıklarını kazanmak amacıyla sürekli olarak yeni yöntemler geliştirmektedir. Bu çabanın merkezinde sıklıkla iki kavram göze çarpar, “geliştirme” ve “yerlileştirme”. Ancak bu iki sürecin aynı anda yürütülüp yürütülemeyeceği, özellikle de uzun vadeli başarı için nasıl eşgüdümlü hale getirileceği cevaplanması gereken önemli bir soru olarak karşımıza çıkıyor.
Geliştirme, yeni bir ürün veya teknolojiyi sıfırdan ortaya çıkarmayı hedeflerken, yerlileştirme ise ürün geliştirilirken kullanılan yabancı kaynakların ya da teknolojilerin yerli kaynaklardan karşılanmasını amaçlar. Her iki süreç de farklı hedeflere hizmet etse de birbirini tamamlayıcı bir ilişki içinde olabilir. Ancak bu iki sürecin aynı anda yürütülmesi hem stratejik planlama hem de altyapı açısından karmaşıktır.
Geliştirme süreci, temel olarak yenilikçi bir ürün veya teknolojinin ortaya çıkarılması ile ilgilidir. Yeni bir ürün, yazılım ya da teknolojik bir çözüm geliştirilirken, araştırma-geliştirme (Ar-Ge) faaliyetleri büyük önem taşır. Geliştirme süreci Ar-Ge faaliyetlerini merkezine alır ve genellikle uzun vadeli bir çaba gerektirir. Bu süreç, sadece önceden var olan bir teknolojinin ya da ürünün daha ileri bir aşamaya taşınması değil, çoğu kez sıfırdan yeni bir ürünün ortaya çıkarılmasıdır. Geliştirme, teknik bilgi, mühendislik tasarımı, prototip ve deneysel testlerin bileşimi ile elde edilen ürünlerin piyasaya çıkarılmasını kapsar. Bu süreç, yalnızca teknik zorlukları değil, aynı zamanda büyük finansal yatırımları ve uzmanlıkları gerektirir. Geliştirme sürecinin başarıya ulaşması, yüksek riskler içerir. Özellikle dünya çapında büyük teknoloji firmalarının piyasada güçlü bir hâkimiyet kurduğu bir dönemde, yeni bir teknolojiyi piyasaya sürmek oldukça zorlayıcıdır. Örneğin Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’nün (Organisation for Economic Co-operation and Development, OECD) 2022 yılı Ar-Ge raporuna göre, gelişmiş ülkeler gayri safi yurtiçi hasıla (GSYİH)’larının ortalama %2,5’ini Ar-Ge’ye ayırmakta bu da teknolojik rekabette ayakta kalmak için ciddi bir yatırımın şart olduğunu göstermektedir. Bu yatırımlar, geliştirme sürecinin başarıya ulaşması için kritik öneme sahiptir. En az rakipleri kadar Ar-Ge harcaması yapmayan ülkeler ya da şirketler rekabette zorlanırlar. Geliştirme süreci, yerli üretim ve yerli teknoloji konusunda büyük kazançlar ve bağımsızlık kazandırsa da her zaman dışa bağımlılık riskini ortadan kaldırmaz. Zira küresel tedarik zincirleri ve patent hakları gibi faktörler, tam bağımsızlığı garanti etmez. Tam bağımsız olabilmek için her alanda yetkinlik kazanmak gerekmektedir. Bu yetkinliğin kazanılabilmesi için bütün paydaşların çok yoğun, sürdürülebilir ve verimli çalışması elzemdir.
Yerlileştirme, genel olarak dışa bağımlılığın azaltılması amacıyla, yabancı teknolojilerin yerli kaynaklarla üretilmesi sürecidir. Bu süreç, özellikle savunma sanayii, sağlık teknolojileri ve iletişim gibi stratejik sektörlerde ön plana çıkmaktadır. Bir ülke, yurt dışından aldığı ürünleri kendi teknolojisi ile üretmeyi başardığında, dışa bağımlılığını azaltır ve ekonomik anlamda daha bağımsız hale gelir. Yerlileştirme hem ekonomik kalkınma hem de ulusal güvenlik açısından stratejik bir öneme sahiptir ve genellikle mevcut teknolojilerin ya da sistemlerin yerli iş gücü ve yerli altyapı kullanılarak üretilmesi veya uyarlanması anlamına gelir. Bu süreç, teknoloji transferi, lisans anlaşmaları, yerli üretim kapasitesinin artırılması ve kısmen geliştirme gibi aşamaları içerir. Çoğu durumda yabancı ürün ya da teknolojilerin ülke içinde üretimleri için lisans hakkı alınması bir zorunluluktur. Söz konusu lisanslar için ücret ödenmekte aynı zamanda miktar ve süre konusunda sınırlamalar olabilmektedir. Bu durum, yerlileştirmenin “millileştirme” hedefine ulaşmakta yetersiz kalabileceğini gösterir.
Yerlileştirme, dışa bağımlılığı azaltmak ve teknolojik yetkinlik kazanmak adına önemli ve gerekli bir adımdır. Ancak, genellikle inovasyon yapmaktan veya sıfırdan teknoloji geliştirmekten daha az karmaşık ve daha düşük risklidir. Bu noktada, yerlileştirme süreci, bir ürünün geliştirme süreciyle eş zamanlı olmazsa gelişim aşamalarında belirli sınırlamalarla karşılaşabileceği unutulmamalıdır. Aslında geliştirme ve yerlileştirme birbirinden farklı hedeflere sahip olsa da doğru stratejiyle birbirini tamamlayıcı şekilde yürütülebilir. Geliştirme süreci uzun vadeli bağımsızlık sağlarken, yerlileştirme kısa vadede dışa bağımlılığı azaltarak teknolojik yetkinliğin temellerini atar. Ancak her iki süreci aynı anda yürütmek ciddi bir stratejik planlama, mali kaynak ve altyapı gerektirir. Bir ürün ya da teknoloji geliştirirken tüm bileşenleri yerli üretmeye çalışmak, süreci yavaşlatabilir ve maliyetleri artırabilir. Bu noktada temel hedef, öncelikle teknolojinin ortaya çıkarılması olmalıdır; her bileşenin yerli üretimi zamanla ve aşamalı olarak sağlanabilir. Yerlileştirme yapılsa bile, ikinci bir kaynağın bulunması hem rekabetin artması hem de kapasitenin yükseltilmesi açısından oldukça faydalı olacaktır. İç ve dış kaynakların birbiriyle rekabet etmesi ve yarışması, gelişimi hızlandıracak, maliyetleri ise düşürecektir.
Yerlileştirmenin bir ileri aşaması olan millileştirme bir ürünün lisans hakları dahil her şeyinin ülke içinde gerçekleştirilmesi durumudur. Ürünün/teknolojinin sahibi olduğunuz bu en ideal duruma ulaşmak çoğu zaman pek mümkün değildir. Ne var ki, bu ideal durum genellikle küresel patent sistemleri ve ticari anlaşmalar nedeniyle pratikte nadiren mümkün olur. Bu doğrultuda, sistematik, planlı ve yoğun çalışmalarla; her koşulda kullanılabilir kaynaklar önceden hazırlanarak kayda değer ilerlemeler sağlanabilir.
Yerli teknolojilerin geliştirilmesi ve üretimi için güçlü bir sanayi altyapısı, nitelikli iş gücü ve etkin bir eğitim politikası hayati önemdedir. Nitelikli mühendisler, araştırmacılar ve teknik uzmanlar olmadan hem geliştirme hem de yerlileştirme süreçlerinin sürdürülebilirliği mümkün değildir. Ayrıca, geliştirilen ürünlerin ticarileştirilmesi ve dünya pazarında rekabet edebilir hâle gelmesi için girişimcilik destekleri, teşvik mekanizmaları ve Ar-Ge yatırımlarının artırılması gereklidir.
Ürün/teknoloji geliştirirken hazır sistemleri kullananlar daha hızlı yol alır, hedefe daha çabuk ulaşır. Burada ilk amaç ürünü ortaya çıkarmak olmalıdır, ilk amaç her şeyi ülke içinde üretmeye çalışmak olmamalıdır. Geliştirme süreci, genellikle uzun zaman alır ve derin bir Ar-Ge çalışması gerektirir, yerlileştirme ise daha kısa vadeli hedeflere hizmet eder. Bu nedenle, yerli üretim yapmak isteyen bir ülkenin ya da şirketin, teknolojiyi geliştirme aşamasında karşılaştığı güçlükler, yerlileştirme aşamasında daha az karşımıza çıkabilir. Diğer yandan, bir ülke önce yabancı teknolojileri yerli kaynaklarla üreterek yerlileştirme sürecini tamamlayabilir, ardından bu bilgi birikimini kullanarak kendi teknolojilerini geliştirebilir. Güney Kore’nin otomobil ve yarı iletken endüstrilerinde izlediği yol buna iyi bir örnektir.
Sonuç olarak, gelişim ve yerlileştirme, teorik olarak eşzamanlı yürütülebilir. Ancak bu süreçlerin başarılı olabilmesi siyasi kararlılığın yanı sıra güçlü bir ekonomik altyapı, stratejik planlama ve uzun vadeli vizyon gerektirir. Doğru kurgulanmış bir entegrasyon ile bu iki süreç birbirini engellemek yerine destekler. Yenilikçiliği teşvik etmek ve yerli üretimi arttırmak amacıyla bu iki süreç arasında uyum sağlamak, uzun vadeli başarıyı ve bağımsızlığı getirecektir. Şüphesiz ki, geliştirme ve yerlileştirme, birbirini engellemek yerine, stratejik bir şekilde birleştiğinde ulusal düzeyde güçlü bir teknoloji altyapısının inşa edilmesini sağlayacaktır. Bu uyumu yakalayabilen ülkeler, küresel rekabette yalnızca birer tüketici değil, aynı zamanda teknoloji üreten ve dünya siyasetine yön veren başlıca aktörler hâline gelebilir.
Yazarın Diğer Yazıları
Bu gönderi kategorisi hakkında gerçek zamanlı güncellemeleri doğrudan bildirim almak için tıklayın.
